21 Ocak 2011 Cuma

Gelişme ve Büyüme

Gelişme ve Büyüme

 
     Gelişme ve büyüme olayları:Gelişim olayları çok hücreli ve eşeyli   üreyen canlılarda görülür:
1-Hücre bölünmesi:
  • Döllenme ile oluşan zigot oluşumu ile başlar yaşam boyu sürer
  • Bitkilerde meristem dokunun bölünmeleri hayat boyu sürer
  • Ağaçsı bitkilerde büyüme sınırsızdır
  • Hayvanlarda belli bir yaşa kadar bölünme ile gerçekleşen büyüme görülür
  • Belli yaştan sonra bölünme sadece belli dokularda ( Bağ,epitel vb.) gerçekleşir
  • Bu dokulardaki hücre bölünmesi yenilenme ve onarılma amaçlıdır
  • Bölünme bitkilerde yaz ve ilkbaharda hızlı,sonbahar ve kış yavaştır
  • Bölünme hayvanlarda gelişme döneminde hızlı, olgunluk ve yaşlılık döneminde ise azalır
2-Büyüme:
  • Canlının ve hücrelerin madde miktarındaki artıştır.
  • Zigotun bölünmeye başlaması ile büyüme gerçekleşir
  • Gelişimin başlangıcında büyüme hızı fazladır
  • Hayvanlarda belli bir yaşta durur fakat bitkilerde yaşam boyu devam eder
  • Büyüme düzenli beslenme ve metabolik faaliyetlere bağlıdır
  • Zigotun ilk bölünmelerinde hücre sayısı artmasına rağmen büyüme olmaz
3-Farklılaşma:
  • Zigotun bölünmeleri ile oluşan hücrelerin zamanla belli görevleri yapmak için özelleşip farklılaşmasıdır
  • Bitkilerde meristem hücrelerinden farklılaşma her zaman görülür
  • Hayvanlarda embriyonik gelişimin tamamlanması ile farklılaşma büyük ölçüde tamamlanır. Ancak bazı dokularda (Kan, Bağ ) devam eder.
  • Farklılaşma sonucu çok hücreli canlı oluşur
  • Embriyonik indüksiyon etkisi ile hücrelerin belli genleri aktifleştirip diğerlerini inaktif hale getirmesi ile gerçekleşir

Canlılarda görülen büyüme ve gelişme olayları
1-Tek hücrelilerde:
Bölünme ,tomurcuklanma veya oluşan sporlar yeni hücreler haline dönerek büyürler
2-Mantarlarda:
  • Sporların çimlenmesi ile başlar.
  • Mitozla hücre sayıları artar
  • Spor ana hücreleri ve spor oluşumunda farklılaşma görülür
3-Bitkilerde:
  • Bitkilerde gelişim olaylarından hücre bölünmesi,büyüme ve farklılaşma olayları görülür
  • Çiçeksiz bitkilerde sporların çimlenmesi ile gametofit gelişir
  • Çiçeksiz bitkilerde Sperm ve ovumun döllenmesi ile oluşan zigotun mitoz bölünmeleri ile sporofit gelişir
  • Vegetatif üreyen bitkilerde dal,yaprak,tomurcuk vb. vücud kısımlarından yeni bitki gelişir
  • Çiçekli bitkilerde tohumdan yeni bitki gelişir

4-Hayvanlarda gelişme
Bir canlının zigottan ergin haline gelinceye kadar geçirdiği değişim ve gelişim olaylarına ontogenez denir.Hayvansal organizmalarda yumurta özellikleri gelişimin temel özelliklerini belirler.
Besin içeriğine göre yumurta tipleri
1-İzolesital:Vitellüs yumurtada az ve eşit dağılım gösterir
Örn:Memeli
2-Telolesital:Vitellüs çok ve bir kutuba toplanmıştır
Örn:Sürüngen,Kuş
3-Sentrolesital:Vitellüs merkezde toplanmıştır
Örn:Böcekler


Hayvanlarda gelişim olayları
1-Segmentasyon:
  • Döllenmeden sonra zigotun geçirdiği hızlı bölünme olaylarıdır
  • İlk iki bölünme meridiyonal ikinci bölünme ekvatoraldır
  • Zigotun bölünmeleri ile oluşan hücrelere blastomer denir
  • İlk bölünmelerde embriyonun hücre sayısı artar ancak büyüme gerçekleşmez,Ağırlık artışı olmaz
  • Hücre yığını (Üzüm salkımı) haline gelmiş evreye marula evresi denir.
  • Marula evresinden sonra  bölünmeler devam ederken içte bulunan hücreler dışa göçerler.Ortası boş çevresinde hücre sıraları olan bu evreye blastula evresi denir.
  • Segmentasyo olaylarında farklı büyüklükte hücrelerin oluşması vitellüs nedenlidir.
  • (Segmentasyonun önemi)Farklı besin,sitoplazma ve organel alan bu hücreler ileride farklı gen işleyişleri ile farklı yönlerde özelleşme göstereceklerdir.
  • Blastulayı oluşturan hücrelere blastomer, ortadaki içi özel sıvı ile dolu boşluğa ise blastosöl denir.
2-Gastrulasyon:
  • Balastula evresinden sonra alt kısımdaki hücreler çökme ve göçme hareketleri ile blastosöle çökerler.
  • Çökme olayı sonunda iki tabakalı embriyo oluşur.Oluşan tabakalardan dıştakine ektoderm,içtekine endoderm denir
  • Embriyoda oluşan yeni boşluğa arkenteron (İlk sindirim boşluğu),Bunun dışa açıklığına ise plastopor denir
  • Bu evrede blastosöl ortadan kalkar.Arkenteron kalıcı boşluk olup ileride sindirim sistemi ,sinirve solunum sistemi oluşumunda rol alır.Blastopor ise  ağız ödevi görürü.
  • Süngerler ve sölentera grubundan canlılar embriyonik gelişimin bu evresinde kalırlar. Sahip oldukları organ ve sistemleri ektoderm ve endodermden oluşur.
  • İlerki aşamalarda ektoderm ve endodermden ayrılan hücre ve hücre grupları iki deri tabakası arasında organize olarak mezodermi oluşturur ve embriyo üç deri tabakasından oluşur.
  • Oluşan mezodermin ortasında kalan boşluğa sölom (Gerçek vücud boşluğu) denir.
  • Ektoderm ve endoderm arasında serbest kalan hücreler mezenşim hücreleri olarak adlandırılır ve ileride bağ dokunun oluşumunda rol alır

3-Farklılaşma(Histogenez) ve Organogenez:
Histogenez:Embriyoda hücre hareketleri,gruplaşmaları ve etkileşimleri sonucu ileride farklı dokuları oluşturacak hücreler halinde farklılaşmalarına denir
Embriyonik indüksiyon :Embriyonal evrede embriyonal deri ve hücrelerin birbirleri üzerinde belirli yönlerde farklılaşmalarına neden olan karşılıklı etkileşimine denir.
Organogenez:Embriyoda ileride farklı organların oluşumunda rol alacak organ taslaklarının oluşumuna denir.
Histogenez ve organogenez:Embriyonik deriler ve bunlardan oluşan doku,organ ve sistemler.
A-Ektoderm:  Sinir hücreleri,ter-yeğ-süt bezleri,duyu hücreleri,göz merceği,epidermis.
B-Mezoderm:Kan doku,Kas doku,Kıkırdak doku,Bağ doku,Endotel-Endokard,Boşaltım sistemi organ ve dokuları,Üreme sistemi organ ve dokuları
C-Endoderm:Sindirim sistemi epiteli-(Örtü,Salgı Emme) ,Solunum sistemi epiteli,Karaciğer,pankreas (Dış salgı bezi ve kanalları),Tiroid ve paratiroid bezi.

   Embriyonik örtüler ve gelişim       
A-Balık ve kurbağalarda gelişim:
  • Kabuk,amnion zarı ve sıvısı,allantois bulunmaz
  • Yumurtada besin içeriği az olduğundan embriyonal evrede beslenme davranışı veya başkalaşım görülür
  • Embriyonik gelişimde canlı dış ortamla madde alış verişi yapar
B-Sürüngen ve kuşlarda gelişim:
  • Kabuk,korion,amnion,vitellüs ve allantois kesesi bulunur
  • Gelişim yumurta kabuğu içinde gerçekleşir
  • Embriyo ile dış ortam arasında sadece gaz alış verişi bulunur
  • Besin vitellüsten sağlanır
  • Artık maddeler allantoiste birikir.Allantois solunumda da rol alır
  • Amnion zarı embriyoyu sarsıntı,ısı değişimleri,vb. fiziksel etkilerden korur
  • Korion koruma ve solunumda rol alır
C-Memelilerde gelişim:
1-Gagalı memeliler:
  • Vitellüs  oldukça fazladır
  • Döllenen yumurta bir süre ana canlıda kaldıktan sonra yuvaya bırakılır
  • Yumurtadan çıkan yavru bir süre anaya bağımlı ve ondan süt emerek beslenir
  • Doğum görülmez
  • Ana vücudu sadece döllenme ortamı ve bir süre koruma sağlar
2-Keseli memeliler:
  • Yumurtada az vitellüs vardır
  • Bir süre annenin uterusunda gelişen embriyo doğar
  • Doğan yavru keseye geçer ve burada süt bezleri ile beslenmesini ve gelişimini sürdürür
3-Plasentalı memeliler:
  • Kabuk bulunmaz
  • Allantois ve vitellüs keseleri körelmiştir
  • Amnion zarı ve sıvısı bulunur.Bu yapı embriyoyu basınç,ısısal değişim vb. fiziksel etkilerden korur
  • Plasenta embriyodan chorion ve allantois ile anneden uterus dokularından oluşmuştur
  • Embriyo solunum beslenme ve boşaltım ihtiyacını plasenta aracılığı ile ana canlıdan karşılar
  • Plasenta aracılığı ile anneden embriyoya besin,O2 geçer.Embriyodan anneye ise CO2 ve metabolik artıklar geçer
  • Anne kanı ile embriyo kanı karışmaz
  • Plasenta ayrıca 3. aydan itibaren Progesteron üreterek hamileliğin devamında önemli rol alır
  • Plasenta ile embriyo arasında ise göbek bağı bulunur
  • Göbek bağı;Amnion zarından oluşur,içinde vitellüs kesesi,allantois  ve embriyoya ait kan damarları bulunur
  • Embriyoya ait atar damar plasentaya CO2 ve artıkları taşır (Kirli kan),Toplar damar ise plasentadan besin ve oksijen taşır(Temiz kan)
  • Plasentada aktif taşımanın gerçekleşmesi nedeni ile enerji ihtiyacı ve oksijen tüketimi oldukça fazladır
  • Doğumdan sonra göbek bağının kesilmesi ile embriyo bağımsız birey haline gelir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder